Propolis nedir?
Propolis, ağaçların tomurcuklarını korumak için ürettiği reçine ile bazı bitkilerin çeşitli amaçlarla ürettikleri salgıların bal arıları tarafından toplanıp, balmumu eklenerek kovanda kullandığı üründür.
Propolisinin içeriği / yapısı nasıldır?
Propolisin yapısında genel olarak % 50 reçine, % 30 balmumu, % 10 eterik yağlar ve % 10 diğer organik bileşikler bulunur. Bazı propolislerin % 15 reçine içerdiği de belirlenmiştir.
Daha detaylı olarak ise; flavonoidler, izoflavonlar, kalkonlar, benzoik asit ve türevleri, sinnamik asit ve türevleri, terpenler, alifatik hidrokarbonlar, mineraller, enzimler vd. bulunur.
Propolisin içeriğini oluşturan reçinenin doğadaki fonksiyonu nedir?
Reçine bitkilerin / ağaçların kolleter dokusundan salgılanır. Amaç sonbaharda havalar soğuduğunda tomurcukları yağışın oluşturacağı hasar ve enfeksiyonlardan korur, havalar ısındığında reçine erir ve tomurcuklar açarak yaprak ve çiçekler oluşur.
Propolis kovanda koruyucu mudur?
Bal arısı tarafından kovana getirilen propolis iki amaçla kullanılır: Dezenfeksiyon ve yapı malzemesi. Bal arısı yavruları ile bal ve perganın depolandığı petek gözlerinin içi propolis ile sıvanır yavru ve ürünlerin enfeksiyonlardan korunması için. Kovana girip ölen hayvanlar kokuşmasın diye propolis ile mumyalanır. Yapı malzemesi olarak ise; kovandaki çatlak ve yarıklar kapatılır, giriş deliği küçültülür.
Propolis yeni bir keşif mi?
Hayır. Mısırlıların ölülerini mumyalamak, Yunan ve Romalı doktorların antiseptik ve yara iyileştirici olarak kullandıkları bilinmektedir. 17. Yüzyılda Londra farmakopesinde resmi bir ilaç olarak listelenmiştir.
Propolisin bitki kaynağı nedir? Anadolu propolisi’nin özelliği nedir?
Ülkemizde propolisin yoğun olarak kaynağı kavak ağaçlarıdır. Yani ülkemizde Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ile Batı Asya’da da üretilen kavak tipi propolis yaygındır. Sadece ülkemizde yetişen yani “endemik” bitkilerden arıların reçine topladığı hiçbir bilimsel kayıtta olmadığından sadece ülkemize özgü bir propolis yoktur. Yani Anadolu propolisi diye özel bir tanım yapmak mümkün değildir. Ancak Anadolu’da üretilen kavak tipi propolis denilebilir. Kavak ağacından elde edilen propolisin temel kimyasal bileşikleri flavonoid aglikonlar, hidroksisinnamik asitler ve onların esterleridir.
Dünyada hep aynı propolis mi üretilir?
Kavak ağaçları ılıman bölgelerde yetişir, tropikal ve subtropikal bölgelerde yetişmez. Bu bölgelerde arılar propolis ihtiyacını karşılamak için kavak yerine başka bitki kaynaklarını tercih ederler. Bu nedenle tropikal bölgelerde üretilen propolis kavak propolisinden farklı içeriğe sahiptir. Örneğin son yıllarda ticari olarak büyük popülarite kazanan Brezilya propolisi Bachharis dracunculifolia bitkisinin yaprak reçinesinden üretilir. Aktif bileşenleri kumarik asit türevleri ve asetofenon içerir. Kavak propolisinden farklı olan diterpenler, lignanlar ve flavonoidler içerir. Brezilya’da kırmızı, yeşil ve kahverengi olmak üzere yılda 33 ton propolis üretilmektedir.
Bal arısı reçine bulamazsa ne olur?
Amacı kovandaki kırık ve çatlakları onarmak olduğundan asfalt, zift, cam macunu gibi malzemeleri de toplar ve kullanır. Hatta bazen kovanda ve çerçevelerde simsiyah propolis görülmesinin nedeni budur.
Biz neden son zamanlarda propolisi duyuyoruz?
Yıllardır bilimsel çalışmalar yapılıyor. Ticari ürünler çıktığından beri reklamlar arttı.
Arıcılar propolis üretiyor mu?
Eskiden ‘çerçeveleri yapıştırıyor, çalışmak zorlaşıyor’ diye atarlardı. Şimdi yüksek fiyatlara satabiliyorlar.
Arıcının ürettiği propoliste hangi özellikler aranmalıdır?
Tüm arı ürünlerinde olduğu gibi kovanlar fabrika dumanlarından ve yol kenarlarında egzosdan, tarımsal ilaçlama yapılan arazilerden uzak yerlere konursa ve arı hastalıkları için doğal ilaçlar kullanılırsa bir sorun kalmaz. Bu ürünler analiz edilip temiz olduğu belirlenince işlenir ve kullanılır. Ham iken bağırsaklarda sorun oluşturacağından kullanılması önerilmez.
Arıcıdan ham propolis alıp evde üretim yapılabilir mi?
Bunu yapan arıcılar ve bazı tüketiciler var. Ham propolisin üzerine saf etil alkolü dökerek çalkalayıp süzdüklerini ve şişelediklerini belirtiyorlar. Ancak aynı yöntemi su ya da yağlarla yapmak mümkün değil. Çünkü çözünmeyi sağlamak için basınç ve biyoteknolojik yöntem gerektirir.
Ülkemizde üretilen propolisin özelliği nedir?
Ülkemizde üretilen propolisin büyük bölümü kavak tipi propolistir ve oldukça etkili propolistir. Dünyada yapılan bilimsel çalışmaların büyük kısmı kavak tipi propolis ve Brezilya yeşil propolisi üzerinedir.
Sadece bizim ülkemizde mi üretiliyor propolis?
Hayır. Bal arısının yaşadığı nerdeyse tüm dünya ülkelerinde üretiliyor ama bitkisel kaynakları farklı. Çünkü iklim ve coğrafya değiştikçe bitki örtüsü de değişiyor. Örneğin Yunanistan’da servi ve çam, Rusya’da huş Avustralya’da ökaliptus ağaçları, Brezilya’da Baccharis, Küba’da Clusia bitkisi salgıları gibi.
Tropik ülkelerde ya da çöl iklimine sahip ülkelerde de propolis üretilir mi?
Venezuella, Arjantin, Küba ve Brezilya gibi ülkelerde Baccharis, Dalbergia, Clusia gibi bitkilerin salgılarından da üretilir ama kimyasal içerikleri farklı olsa da benzer biyolojik aktivite gösterirler.
Tüm dünyada üretilen propolisler aynı yapı ve etkiye mi sahip?
Örneğin kavak tipi propolis flavonlar, sinnamik asitler ve esterlerince zengin, Rusya’da kaynak olarak gösterilen Huş ağacı tipi propolis kavakta bulunanlardan farklı flavon ve falvonoller, Brezilya yeşil alekrim propolisi prenillenmiş kumarik asitler ve diterpenik asitler, Kanarya adalarında üretilen propolis ise furofuran lignanlar bakımından zengindir. En çok kavak tipi ve Brezilya alkerim tipi propolis hakkında çalışmalar var ve çok sayıda biyolojik aktivite (antimikrobiyal, bağışıklık sistemi uyarıcı ve düzenleyici, iltihap giderici, antikarsinojen, antioksidan vs.) bildirildi ancak diğer propolis tiplerinde az sayıda çalışma olsa da antmikrobiyal ve antioksidan aktivite gösterdiği biliniyor.
Propolis sadece alkolde çözünür bilgisi veriliyor, doğru mu?
Propolisin alkolde iyi çözündüğü zaten biliniyor, ancak alkolün her şeyi çözmesi de bazen iyi değil. Örneğin kanser hastalarında yüksek doz kersetin fenolik bileşeni istenmiyor. Ya da ergenlik hızlandırıcı gensitein ve daidzein gibi bileşikler alkolde iyi çözünüyor. Bunları alkolik çözeltiden uzaklaştırmak imkansız. Bununla birlikte sonu “ol” ile biten tüm kimyasallar alkol ve alkol türevidir. Buğday alkolü, zararsız alkol, bitki alkolü, çiçek alkolü tanımlarının hepsi etil alkoldür.
Üründe ‘suda çözünür’ yazması su bazlı olduğu anlamına gelmez. Tüm ürünlerde içindekiler kısmına bakmak gerekir.
Diğer özütlerde ise, ham propolisi su ve yağa atar karıştırırsanız tabii ki çözünmez. Böyle hazırlanan özütlerinin etkisi de olmaz. Teknolojik yöntem kullanmazsanız çözemezsiniz.
Alkol bazlı propolislerde alkolün zararı var mı?
Son yıllarda yapılan çalışmalar çocuklarda, kanser, diyabet ve karaciğer hastaları gibi risk gruplarında tüketilmesini önermiyor. Nitekim sadece apiterapi ürünlerinde değil fitoterapi ürünlerinde de alkol içeren ürünler özellikle çocuk doktorları tarafından istenmiyor. Her ne kadar ,meyvelerde de var alkol çok az öneriyoruz bir şey olmaz denilse de.
Alkol bazlı propoliste alkolü uçurulduğu söyleniyor? Doğru mudur?
Propolisi alkolle özütledikten sonra alkolü uçurduğunuzda çamur gibi bir ürün elde edersiniz. Sonra ise sıvı halde ve kullanılabilir olması için bunu yine alkolde ya da glikolde çözmeniz gerekir.
Zeytinyağı özütü faydalı mıdır?
Zeytinyağının sağlık için ne kadar faydalı olduğunu söylemeye gerek yok. Propolisin yapısında bulunan yüzlerce faydalı bileşik zeytinyağındakilerle birleşince daha güçlü bir hale geliyor ve biyoaktivitesi yükseliyor.
Propolis ürülerini nerede saklamalıyız?
Propolis özüt ve kapsülleri karanlıkta hava geçirmez kaplarda tercihen 10-12 C de depolanmalıdır.
Propolis dozu ne olmalıdır?
Propolisin dozu son üründeki aktif madde miktarına göre ayarlanır ve ml olarak ifade edilir. Ancak yaygın kullanımda ticari olarak damla denildiği için ya da böyle ifade etmek pratik olduğu için tercih ediliyor. Oysa 80 damla saymak hiç de pratik değil aslında. Şurup ölçeklerinin daha ideal ölçü olduğunu düşünüyorum.
Propoliste ilaç etkileşimi var mıdır?
Yapılan çalışmalar antibiyotiklerin, antifungallerin ve bazı kemoterapi ilaçlarının etkisini artırdığı yönünde.
Propoliste risk var mıdır?
En önemli risk alerji. Basit deri testleriyle kontrol edilebilir. Bunun dışında çok yüksek miktarlarda kullanıldığında ya da çözücüler nedeniyle oluşacak riskler vardır.